نایین ، استان اصفهان ، قالی بافی و فرش بافی جزئی جدانشدنی از زندگی مردم است. در بسیاری از خانه های این دیار کهن ، حداقل یک دار قالی برپاست. این درآمیخته گی نایین با فرش و قالی سبب شده مردم جهان ، این شهر را پوشیده از فرش و قالی تصور کنند. حدود سال های ۱۳۱۰ خورشیدی بود که قالی نایین با مشخصات فرش نایین پا به روستاها و شهرهای همجوار گذاشت. هنرمندان قالی باف نایینی ، به کسانی که از روستاهای اطراف برای یادگیری می آمدند، آموزش قالی بافی می دادند و آن ها هم بعد از مدتی ، در خانه خود دار قالی برپا می کردند. وقتی هم به تسلط در این هنر می رسیدند، خود شروع به آموزش می کردند و این گونه بود که هنر قالی بافی نایینی ها و طرح فرش نایین به روستاها و شهرهای همجوار هم رسید. اما گسترش هنر فرش بافی نایینی به همین جا ختم نشد. کم کم شهرهای مهم دیگر در استان اصفهان و استان های دیگر ، از چهارمحال و بختیاری گرفته تا خراسان و سیستان و بلوچستان ، فرش هایی با نقشه فرش نایین به دار می کشیدند و از مشخصات فرش نایین و ویژگی فرش نایین در فرش بافی استفاده می کردند. ویژگی ها و مشخصات فرش نایین چیست؟ از مشخصات فرش نایین می توان به داشتن گره فارسی و دو پود اشاره کرد. ویژگی فرش نایین متکی بر بافت دقیق آن است. نقایص بافت ، مانند کجی ، سره ، پودنزدن ، دودست شدن، چندرنگی و غلط بافی در فرش نایین بسیار کم دیده شده و کیفیت تولید در حد بالایی است. دارهای فرش نایین به طور معمول چوبی هستند. روش نصب دار و چله کشی و پایین کشی فرش هم مانند اصفهان و کاشان است. فرش هایی که در خانه بافته می شوند، به خاطر طولانی بودن زمان بافت ، فشار چندانی بر بافنده وارد نمی کنند. البته امروزه تعداد این فرش های خانه بافت کم شده، ولی استفاده از دستگاه های پیشرفته برای شست و شو ، کزدادن و پرداخت، در مراحل تکمیل فرش نایین ضروری است. کارگاه های نایین ، چه در مراحل بافت و چه در مراحل تکمیل ، روشن و پرنور بوده و از نظر استاندارد بسیار مطلوب هستند. همین مسئله از دلایل کیفیت بالای فرش های تولیدی این سرزمین هستند. از مشخصات فرش نایین می توان به استفاده پنبه و ترکیب پشم و ابریشم در تاروپود فرش اشاره کرد. به طور معمول ابریشم سفید را در حاشیه نقوش فرش می بافند که به طرح فرش نایین حالت برجسته می دهد. قالی هایی که برای مصرف خانواده به کار می روند، ساختار محکم و پرزهایی بلندی دارند تا دوام بیشتری داشته باشند، ولی چون قالی نایین پرزهای کوتاهی دارد، و رنگ های روشن در آن به کار می رود، بیشتر برای تزئین استفاده می شود و این ویژگی فرش نایین است. خامه فرش نایین از کارخانه های درجه یک اصفهان و یزد تأمین می شوند. برای این فرش ها از خامه نمره ۸ تا ۲۰ استفاده می کنند. نمره ۲۰ به طور معمول در فرش های ظریف مصرف می شود. نخ مورداستفاده در چله فرش ، از اصفهان و کاشان تأمین می شود. با وجود شهرت فرش های ابریشمی ، فرش نایینبیشتر بر پنبه و پشم متکی است. نقشه و طرح فرش نایین چیست؟ اصلی ترین طرح فرش نایین ، طرح شاه عباسی ، لچک ترنج با استفاده از ترکیبات اسلیمی ، ختایی و به طور کلی نقوشی است که با طرح های سنتی فرش ایرانی درهم آمیخته اند. استفاده از طرح های سنتی همراه با رنگ آمیزی خاص فرش های نایین ، هویت خاصی به این فرش داده و ویژگی فرش نایین محسوب می شود. از نقوش سنتی دیگری که از نقشه فرش نایین استفاده می شود، نقش گنبد ، حاج خانمی ، درختی ، قابی ، محرابی ، محرمات ، افشان ، لچک ترنج و کتیبه و تاریخی هستند. به طور کلی می توان طراحان و بافندگان فرش نایین ، زیباترین و دل پذیرترین بازسازی ها از طرح های رایج فرش ایرانی را در طرح فرش نایین به کار گرفته اند. طی سال های اخیر هم بافندگان و تولیدکنندگان فرش جهانی نایین ، نوآوری های فراوانی هم در مشخصات فرش نایین به کار گرفته اند و در نقشه فرش نایین از نقوش متنوع تری طی استفاده کرده اند. از جمله مشخصات فرش نایین در طرح و نقش ، می توان به استفاده بیشتر از نقوش سنتی ، بافت فرش های کناره ، دایره ، شش گوش و هشت گوش اشاره کرد. در بیشتر این طرح ها ، ظرافت و پرکاری قلم طراحان نایینی ، روح و هویت خاصی به فرش اصیل نایین داده و این را هم می توان ویژگی فرش نایین قلمداد کرد. با توجه به طرح و نقشه فرش نایین از قدیم و اظهارات صاحب نظران این حوزه ، می توان این ها را از اصیل ترین طرح ها در نقشه فرش نایین و جزو مشخصات فرش نایین دانست: طرح لچک و ترنج ، طرح فرش افشان ، طرح برگردان ، طرح فرش ابری ، طرح ماهی درهم ، طرح فرش خشتی و شکارگاه اژدری ، طرح پنجه گرگی ، طرح حاشیه حاج احمدی ، طرح فرش قاب قلمدون ، طرح بند اسلیم . تحقیقات در حوزه فرش و فرش بافی حاکی از آن هستند که بیشتر طرح های مورد استفاده در مناطق مختلف قالی بافی و فرش بافی در سرتاسر کشور ، در نقشه فرش نایین هم به کار رفته اند. البته اصلی ترین طرح فرش نایین بیشتر با استفاده از لچک و ترنج بوده و سایر طرح ها در مشخصات فرش نایین کاربرد کمتری دارند. امروزه فرش هایی با مشخصات فرش نایین در روستاها و بخش های مختلف این شهر ، از جمله تودشک ، و همین طور در بخش هایی از استان اصفهان ، مانند اردستان و بیابانک ، و مناطق دورتری مانند طبس در استان خراسان و استان قزوین بافته می شوند. طرح فرش نایین و سایر ویژگی های کیفی آن ، باعث شده خیلی ها با تبعیت از ویژگی فرش نایین به تولید و عرضه فرش و قالبی بپردازند.
