بر سر تربت ما چون گذری همت خواه که زیارتگه رندان جهان خواهد شد خواجه شمس الدین محمد شیرازی، غزل سرای بزرگ، متخلص به حافظ و ملقب به لسان الغیب و ترجمان الاسرار، در آغاز سده هشتم هجری در شيرازمتولد و در سال 792 ه. ق. در شيرازدرگذشت. حافظ ،قرآن را بنابر گفته خود، بر چهارده روایت، از بر بوده و از این رو حافظ خوانده شده است. وی علاوه بر جایگاه بسیار والایی که در شعر فارسی دارد، بنا بر تحقیق آنوبانینی جایگاهی بس رفیع در علوم ادب عربی نیز داراست. جامع دیوان حافظ: محمد گل اندام؛ که چند سال پس از وفات وی اقدام به جمع آوری این دیوان نموده در مورد این امر نیز تاکید دارد. غزلیات او که حدود پانصد عدد بیشتر نیست؛ آنچنان چند بعدی و قابل تاویل است که محمل نگاشتن هزاران کتاب، شرح و تفسیر گشته است؛ به نحوی که در مورد هر کلمه از آن نیز رساله ها نگاشته شده است. در خصوص سال دقیق ولادت او بین مورخین و حافظ شناسان اختلاف نظر است. دکتر ذبیح الله صفا، ولادت حافظ را در ۷۲۷ و دکتر غنی آنرا در ۷۱۷ می‌داند. برخی دیگر از محققین همانند علامه دهخدا، بر اساس قطعه ای از حافظ، ولادت او را قبل از این سال‌ها و حدود ۷۱۰ هجری قمری تخمین می‌زنند. سال وفات او به نظر اغلب مورخین و ادیبان ۷۹۲ هجری قمری می‌باشد. در کتاب مجمل فصیحی نوشته فصیح خوافی که معاصر حافظ بوده و همچنین نفحات الانس تالیف جامی، صراحتا این تاریخ به عنوان سال وفات خواجه قید شده است. حدود 65 سال پس از وفات حافظ، یعنی در سال 856 ه. ق. مصادف با 1452 م. شمس الدین محمد یغمایی، وزیر میرزا ابوالقاسم گوركانی؛ حاكم فارس، برای اولین بار عمارتی گنبدی شكل بر فراز مقبره حافظ بنا كرد و در جلو این عمارت، حوض بزرگی ساخت كه از آب ركن آباد پر می شد. این بنا یك بار در اوایل قرن یازدهم هجری، در زمان حكومت شاه عباس كبیر و دیگر بار، 350 سال پس از وفات حافظ، به دستور نادرشاه افشار مرمت شد. در سال 1187 ه. ق. كریم خان زند بر مقبره حافظ، بارگاهی به سبك بناهای خود ساخت و بر تربتش سنگی مرمرین نهاد كه امروز نیز باقی است. دو غزل از حافظ به خط حاج آقاسی بیگ افشار بر آن نوشته شده که مطلع آن دو غزل چنین است: مژده وصل تو کو، کز سر جان برخیزم طایر قدسم و از دام جهان برخیزم و ایدل غلام شاه جهان باش و شاه باش پیوسته در حمایت لطف اله باش بعد از عمارتی که کریم خان زند بر مقبره حافظ ساخت در طول 160 سال، تعمیرات متعددی به وسیله اشخاص خیرخواه انجام گرفت تا آنکه در سال 1315 به کوشش شادروان علی اصغر حکمت، بنای کنونی با بهره گیری از عناصر معماری روزگار کریم خان زند و یادمان های حافظیه، توسط آندره گدار فرانسوی طراحی و به اجرا در آمد. این مکان از دیرباز، قبله اهل دل و زیارتگاه عاشقان دور و نزدیک بوده و در جوارش عرفا و شعرای نامداری به خاک سپرده شده اند. غزل حافظ، مظهر خیال انگیزترین اندیشه های ژرف انسانی است که در قالب واژه های زیبا و روان شاعرانه جلوه ای جاودانه یافته است. حافظ به همراه سعدي و فردوسي و مولانا چهار رکن اصلی شعر و ادبیات فارسی را شکل داده‌اند. آرامگاه حافظ در منطقه حافظیه و در فضایی آکنده از عطر و زیبایی جان‌پرور گل‌های شیراز، در هم آمیخته با شور اشعار خواجه، واقع شده است. این مکان یکی از مهم ترین جاذبه‌های توریستی شیراز به شمار می‌رود و اهل دل و اهالی این شهر به زیارت این آرامگاه نورانی می روند. استفاده از اصطلاح زیارت خود به خوبی نشانگر آن است که حافظ چه چهره مقدسی نزد ایرانیان دارد. معتقدان این پیر صاحب کرامت، رفتن به آرامگاه او را با آداب و رسومی آیینی همراه می‌کنند، از جمله با وضو به آنجا می‌روند، در کنار آرامگاه حافظ کفش خود را از پای بیرون می‌آورند؛ که این خود در فرهنگ مذهبی ایران نشانه احترام و قدسی بودن مکان است. به جرات می توان گفت مردم ایران به هیچ کدام از شعرای فارسی به اندازه ی حافظ اعتقاد و عقیده ی قلبی ندارند. این اعتقاد به نحوی بوده به نحوی که دست کم از قرن دهم هجری به دیوان او تفال می زده اند و هنگامی که در مورد موضوعی شک و تردید داشته باشند از اشعار خواجه استمداد میجویند. داستانهای فراوانی که در این زمینه از پادشاهان صفویه و بعد از آنها نقل گردیده است، عمق رسوخ این عقیده را نشان میدهد. امروزه نیز در بیشتر مراسم خانوادگی و جشنهایی همچون نوروز و یلدا و... به دیوان حافظ تفال می زنند و حتی فال و آینده خود را در میان ابیات عرفانی این شاعر ماورایی می جویند؛ از این رو او را لسان الغیب و ترجمان الاسرار می خوانند. دیوان حافظ از معدود کتابهایی است که در کنار کتب دینی در خانه ی هر ایرانی وجود دارد و کوچک و بزرگ آن را می خوانند و به اندازه ی درک خود از آن بهره و لذت می برند. آرامگاه حافظ همچنین مکانی فرهنگی است. به عنوان مثال؛ برنامه‌های مختلف شعرخوانی شاعران مشهور (به ویژه در روز بزرگداشت حافظ در 20 مهر ماه هر سال) یا کنسرت خوانندگان به خصوص موسیقی سنتی ایرانی و عرفانی در کنار آن برگزار می‌شود. حافظ شیرازی در شعری پیش‌بینی کرده است که مرقدش پس از او زیارتگاه خواهد شد: بر سر تربت ما چون گذری، همت خواه که زیارتگه رندان جهان خواهد بود
آتش آن نيست که از شعله او خندد شمع آتش آن است که در خرمن پروانه زدند کس چو #حافظ نگشاد از رخ انديشه نقاب تا سر زلف سخن را به قلم شانه زدند بیستم مهرماه یادروز بزرگ مرد شعر و ادب پارسی خواجه ️حافظ شیرازی️ خجسته باد. بر سر تربت ما چون گذری، همت خواه که زیارتگه رندان جهان خواهد بود
چنین قفس نه سزای چو من خوش الحانیست روم به گلشن رضوان که مرغ آن چمنم « حافظ » روز بزرگداشت حافظ گرامی باد
به دام زلف تو دل مبتلای خویشتن است بکش به غمزه که اینش سزای خویشتن است گرت ز دست برآید مراد خاطر ما به دست باش که خیری به جای خویشتن است به جانت ای بت شیرین دهن که همچون شمع شبان تیره مرادم فنای خویشتن است چو رای عشق زدی با تو گفتم ای بلبل مکن که آن گل خندان برای خویشتن است به مشک چین و چگل نیست بوی گل محتاج که نافه‌هاش ز بند قبای خویشتن است مرو به خانه ارباب بی‌مروت دهر که گنج عافیتت در سرای خویشتن است بسوخت حافظ و در شرط عشقبازی او هنوز بر سر عهد و وفای خویشتن است به قلم خواجه شمس‌الدین محمد شیرازی 20مهر روز بزرگداشت حافظ فرخنده باد!!
با خرابات نشینان ز کرامات ملاف هر سخن وقتی و هر نکته مکانی دارد مرغ زیرک نزند در چمنش پرده سرای هر بهاری که به دنباله خزانی دارد مدعی گو لغز و نکته به حافظ مفروش کلک ما نیز زبانی و بیانی دارد روز بزرگداشت حافظ گرامی باد
دوش از مسجد سوی میخانه آمد پیر ما چیست یاران طریقت بعد از این تدبیر ما ما مریدان روی سوی قبله چون آریم چون روی سوی خانه خمار دارد پیر ما در خرابات طریقت ما به هم منزل شویم کاین چنین رفته‌ست در عهد ازل تقدیر ما عقل اگر داند که دل دربند زلفش چون خوش است عاقلان دیوانه گردند از پی زنجیر ما روی خوبت آیتی از لطف بر ما کشف کرد زان زمان جز لطف و خوبی نیست در تفسیر ما با دل سنگینت آیا هیچ درگیرد شبی آه آتشناک و سوز سینه شبگیر ما تیر آه ما ز گردون بگذرد حافظ خموش رحم کن بر جان خود پرهیز کن از تیر ما
فاش می‌گویم و از گفتهٔ خود دلشادم بندهٔ عشقم و از هر دو جهان آزادم طایر گلشن قدسم چه دهم شرح فراق؟ که در این دامگه حادثه چون افتادم من ملک بودم و فردوس برین جایم بود آدم آورد در این دیر خراب آبادم سایهٔ طوبی و دلجویی حور و لب حوض به هوای سر کوی تو برفت از یادم نیست بر لوح دلم جز الف قامت دوست چه کنم؟ حرف دگر یاد نداد استادم کوکب بخت مرا هیچ منجم نشناخت یا رب از مادر گیتی به چه طالع زادم؟ تا شدم حلقه به گوشِ در میخانهٔ عشق هر دم آید غمی از نو به مبارکبادم می‌خورد خون دلم مردمک دیده، سزاست که چرا دل به جگرگوشهٔ مردم دادم پاک کن چهرهٔ حافظ به سر زلف ز اشک ور نه این سیل دمادم ببرد بنیادم خواجه شمس‌الدین محمد شیرازی موسیقی، محمدرضا علیقلی با صدای، زنده یاد سیامک علیقلی
«منم آن شاعرِ ساحر که به افسونِ سخن از نی کِلک، همه قند و شکر می‌بارم..» خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی ملقب به لسان الغیب، یکی از شاعران و حکیمان بزرگ قرن هشتم هجری است. شمس الدین محمد، به سال ۷۲۶ هجری قمری، در شیراز به دنیا آمد. محل زندگی حافظ شیرازی، محله «شیادان» شیراز بود که این محله با محله ی «مورستان» در زمان کریم خان زند، یکی شد و مجاور «درب شاهزاده» قرار داشت. حافظ قریب چهل سال در محضر بسیاری از استادان آن زمان از جمله « قوام الدین عبدالله»، «مولانا بهاء الدین عبدالصمد بحرآبادی»، «میر سید شریف علامه گرگانی»، «مولانا شمس الدین عبدالله» و «قاضی عضدالدین عیجی» حضور یافت و به همین سبب، در اغلب دانش های زمان خود متبحّر شده بود.
