مهندسی شیمی (به انگلیسی: Chemical engineering) عبارت است از فرایندی شیمیایی از قبیل واحدهای یک پالایشگاه، پتروشیمی، صنایع چوب و کاغذ، صنایع غذایی، صنایع سلولزی، صنایع پلیمر، صنایع شیمیایی معدنی و غیره . واحدهایی که فرایندهای شیمیایی برای تولید انبوه به کار میرود. به این بخش از مهندسی شیمی، مهندسی فرایند گفته میشود. فرایندهای مجزایی که توسط یک مهندس شیمی به کار گرفته میشوند (مانند تقطیر، استخراج و...)، عملیات واحد نام داشته و شامل واکنش شیمیایی، عملیات انتقال جرم، انتقال حرارت و انتقال اندازه حرکت هستند. این فرایندها برای سنتز شیمیایی یا جداسازی شیمیایی با هم ترکیب میشوند. سه قانون فیزیکی اساسی در مهندسی شیمی، اصل بقای جرم، اصل بقای انرژی و اصل بقای اندازه حرکت هستند. انتقال ماده و انرژی در یک فرایند شیمیایی با استفاده از موازنهی جرم و انرژی برای کل واحد، عملیات واحد یا بخشی از آن ارزیابی میشود. مهندسین شیمی اصول ترمودینامیک، سینتیک واکنش و پدیدههای انتقال را به کار میگیرند. مهندسی شیمی نوین، گسترهای فراتر از مهندسی فرایند را در بر میگیرد. هدف اصلی مهندسی شیمی استفاده از دانش شیمی در خلق مواد و محصولات بهتر برای دنیای امروز است. امروزه مهندسین شیمی علاوه بر فرایندهای تولید مواد اولیهی پایه، بلکه در توسعه و تولید محصولات باارزش و متنوع شرکت دارند. این محصولات شامل مواد ویژه و کارآمد برای صنایعی همچون هوافضا، خودروسازی، پزشکی، صنایع الکترونیک، کاربردهای محیط زیست و صنایع نظامی است. به عنوان مثالهایی از این محصولات میتوان به الیاف، منسوجات و چسبهای بسیار قوی، مواد زیستسازگار و داروهای جدید اشاره کرد. امروزه مهندسی شیمی ارتباطی تنگاتنگ با علوم زیستشناسی، مهندسی پزشکی و اغلب شاخههای مهندسی دارد منبع:ویکیپدیا
تاریخچهی مهندسی شیمی اولین درس در زمینهی مهندسی شیمی نخستین بار توسط پروفسور «نورتون» در سال ۱۸۸۱ در دانشگاه MIT و در دانشکدهی مکانیک تدریس شد؛ نورتون شیمی صنعتی تدریس میکرد. در آن زمان صنایع شیمیایی رو به توسعه گذاشته بودند و لازم بود ساخت و بهرهبرداری از فرایندهای شیمیایی توسّط افراد متخصّص صورت گیرد. در آن زمان طرّاحی و نظارت بر ساخت فرایندهای شیمیایی و صنایع شیمیایی به دو شکل صورت میگرفت: ۱) به وسیله شیمیدانهایی که از تئوریهای شیمیایی و علوم آزمایشگاهی آگاهی داشته، ولی اطّلاعات فنّی و تجارب کافی از طراحی صنعتی نداشتند. ۲) به وسیلهی مهندسان مکانیکی که تجربه طرّاحی صنعتی داشتند، ولی اطّلاعات کافی از فرایندهای شیمیایی نداشتند. این موضوع باعث شد که تا مدّتی برای طرّاحی واحدهای شیمیایی از شیمیدانان و مهندسان مکانیک به صورت مشترک استفاده شود. امّا برای هماهنگ کردن کار این دو گروه، به افرادی نیاز بود که هم از فرایندهای شیمیایی و هم از طرّاحی صنعتی مطّلع باشند و هم تجربههای آزمایشگاهی لازم را داشته باشند. از این رو رشتهای جدید در دانشگاهها با نام «شیمی صنعتی» یا «صنایع شیمیایی» به وجود آمد. با توسعه تدریجی صنایع شیمیایی، نیاز به چنین متخصّصانی که هم در زمینه طرّاحی صنعتی و هم در زمینه فرایندهای شیمیایی تخصص داشتند، بیشتر احساس شد. به این ترتیب، دورههایی با نام «مهندسی شیمی مدرن» در دانشگاهها پایه گذاری شدند. توسعه صنایع شیمیایی باعث شد که دانشگاهها اقدام به تأسیس دانشکده مهندسی شیمی به صورت مجزّا کرده و آن را جدا از رشتههای شیمی و مکانیک تدریس کنند.
مهندسی شیمی در ایران : دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه علم و صنعت ایران با فارغ التحصیل نمودن اولین دانش آموخته خود در سال 1314 به عنوان اولین دانشکده مهندسی شیمی در ایران پا به عرصه فعالیت گذارد. دانشگاه علم و صنعت ایران که در سال های آغازین خود به عنوان «مدرسه صنعتی ایران و آلمان» شناخته می شد پس از جنگ جهانی اول به عنوان غرامت جنگی به ایران واگذار شده بود، در هر کدام از رشتههای مهندسی شیمی، برق و ماشین حدود بیست دانشجو میپذیرفت. دانش آموختگان مدرسه صنعتی ایران پس از یک دوره تحصیلی دو ساله «مهندس شیمی» نامیده میشدند. در سال ۱۳۱۳ «دانشگاه تهران» تأسیس شد و رشته مهندسی شیمی یکی از رشتههای ارائه شده در دانشکده فنّی بود. در سال ۱۳۳۶ «دانشگاه صنعتی امیرکبیر» (پلی تکنیک تهران) تأسیس شد و در رشته مهندسی شیمی و برای یک دوره چهار ساله به پذیرش دانشجو اقدام کرد. امّا برنامه درسی آن زمان دانشگاه تهران و پلی تکنیک هنوز با برنامه واقعی مهندسی شیمی تفاوت بسیار داشت. درسهایی مانند «انتقال حرارت»، «انتقال جرم» و «طراحی رآکتور» در سرفصل دروس گنجانده نشده بودند و از تنها درسهای ویژه مهندسی شیمی «تقطیر»، «جذب» و «ترمودینامیک» را میتوان نام برد. پس ازاین دو دانشگاه، «دانشگاه شیراز» و پس از آن در سال ۱۳۴۵ «دانشگاه صنعتی شریف» (صنعتی آریا مهر سابق)این رشته را راه اندازی کردند[۴] که برنامه درسی آنها تفاوت چندانی با برنامه درسی که امروز در رشته مهندسی شیمی ارائه میشود نداشت. در سالهای بعد، دوره کارشناسی ارشد و در برخی دانشگاهها دوره دکتری مهندسی شیمی نیز راه اندازی شد
گرایشهای مهندسی شیمی مهندسی فرایند مهندسی ترموسنتیک مهندسی کاتالیست مهندسی نانو مهندسی صنایع پالایش مهندسی صنایع پتروشیمی مهندسی صنایع گاز مهندسی پلیمر مهندسی صنایع غذایی مهندسی صنایع سلولزی مهندسی صنایع شیمیایی معدنی مهندسی طراحی فرایندهای صنایع نفت مهندسی بیوتکنولوژی مهندسی داروسازی مهندسی ایمنی بهداشت ومحیط زیست HSE مهندسی مخازن هیدروکربوری بیوتکنولوژی مهندسی هسته ای مهندسی مهمات و تسلیحات
دروس مهندسی شیمی در ایران بر اساس مصوّبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، علاوه بر دروس عمومی و علوم پایه که دانشجویان فنّی مهندسی موظف به گذراندن آن هستند، سایر دروس این رشته به دو دسته «اصلی» و «تخصّصی» تقسیم میشوند. دروس اصلی آن دسته از دروس هستند که تمامی دانشجویان مهندسی شیمی با هر گرایشی آنها را میگذرانند و دروس تخصصی به دروسی اطلاق میشود که با توجه به گرایش، دانشجو موظف به گذراندن آنها است. دروس اصلی موازنه انرژی و مواد مکانیک سیالات انتقال حرارت انتقال جرم طرّاحی رآکتورهای شیمیایی کنترل فرایند کاربرد ریاضیات در مهندسی شیمی ترمودینامیک عملیات واحد دروس تخصّصی بسته به گرایش متفاوت است.
نرمافزارهای مورد استفاده در مهندسی شیمی در چند دهه اخیر، نرمافزارهای متعدّدی برای شبیه سازی فرایندهای شیمیایی نوشته شده اند که از بین آن ها این نرمافزارها در ایران شناخته شده تر هستند: Ansys-Fluent، Comsol حل عددی هیدرودینامیک فرایندهای شیمیایی همراه با در نظر گرفتن انتقال جرم و انتقال حرارت (این دسته از نرمافزارها به عنوان نرمافزارهای دینامیک سیالات محاسباتی (Computational Fluid Dynamics-CFD)شناخته می شوند) aspen plus برای شبیه سازی و طرّاحی فرایند aspen bjac برای شبیه سازی و طرّاحی مبدل aspen HTFS برای طرّاحی مبدل aspen polymer برای شبیه سازی واکنش های پلیمری aspen adsim برای شبیه سازی جذب سطحی aspen dynamic برای شبیه سازی فرایندهای پویا (دینامیک) aspen icarus برای براورد اقتصادی فرایندهای شیمیایی aspen hysys برای شبیه سازی فرایندهای پایا hysys dynamic برای شبیه سازی فرایندهای پویا pipesys برای شبیه سازی خطوط لوله chemcad برای شبیه سازی فرایندهای شیمیایی
جستارهای وابسته شیمی علم مواد استخراج بسپار (پلیمر) طراحی فرایند انتقال جرم عملیات واحد فرایندهای جداسازی کنترل فرایند گرایشهای مهندسی شیمی مهندسی سیستمهای انرژی
منابع AIChE Concise Encyclopedia of Chemistry (۲۰۰۴). McGraw-Hill.ISBN 0-07-143953-6 دانشکده مهندسی شیمی - تاریخچه مهندسی شیمی وب سایت دانشکده مهندسی شیمی و نفت دانشگاه صنعتی شریف آشنایی با رشته مهندسی شیمی
جلبک ها در برج خنک کن میکروارگانیسم ها که یک توده لجن در برج خنک کن به وجود می آورند، میکروب های رایج درخاک، آب و هوا هستند. این میکروب ها ممکن است از طریق ترکیب آب وارد برج خنک کن شوند. تعداد این میکروارگانیسم ها در منابع آبی تازه کم و در فاضلاب ها در تعداد زیاد هستند. مقدار قابل توجهی از این میکروارگانیسم ها نیز از طریق هوای وارد شده به برج خنک کن منتقل می شوند. فرآیند نشت و ترشح نیز به ورود میکروارگانیسم ها به برج خنک کن کمک می کند. جلبک ها موجودات فتوسنتز کننده هستند. جلبک های سبز و سبز آبی در برج خنک کن بسیار رواج دارند. لازم به ذکر است که امروزه جلبک های سبز آبی در رده باکتری ها طبقه بندی می شوند و سیانو باکتری نامیده می شوند. انواع مختلف جلبک مستعد رشد سبز هستند که صفحه نمایش ها و عرشه های توزیع را مسدود می کنند. رسوب شدید جلبک در برج خنک کن در نهایت می تواند منجر به جریان نامتعادل آب و کاهش بهره وری برج خنک کن شود. دیاتومها (جلبک احاطه شده در یک دیواره سلولی silicaceous) ممکن حضور داشته باشند اما به طور کلی نقش خاصی در مشکلات برج خنک کن ایفا نمی کنند.
اجزا برج خنک کننده برج خنک کن وسیله ای است که با سردسازی جریان آب موجب وازنی گرما می شود. از برج خنک کن در مناطقی چون پالایشگاه های نفت، پتروشیمی و غیره استفاده می شود. برج خنک کن دارای انواع مختلف است و در اندازه های متفاوت وجود دارد. همچنین برج خنک کن دارای اجزای متعددی است از جمله مهم ترین اجزا در برج خنک کن به شرح زیر می باشد. اجزا برج خنک کن: • تنوره فن (Fan Stacks) • تهویه هوا (دودکش) • عرشه فن (Fan Decking) • توزیع آب • سطوح خنک کننده و قطره گیر ها • پکینگ ها که در دو نوع غشایی و اسپلاش موجود می باشند • حوضچه ها (basin) همانطور که مشخص است هر کدام از این اجزا بخشی از عملکرد برج خنک کن را به عهده دارند و فعالیت صحیح آنها موجب عملکرد دقیق و درست برج خنک کن می شود. جنس در برج خنک کن نیز متفاوت است. برج خنک کن فلزی، برج خنک کن بتنی و برج خنک کن فایبرگلاس ، سه جنس رایج برای ساخت برج خنک کن هستند.