راز عدد هفت در قرآن

تعارف که ندارد، سراغ ذهن هر کسي مي‏آيد. کوچک و بزرگ هم نمي‏شناسد. به علم و سواد کسي نگاه نمي‏اندازد. اجازه نمي‏گيرد تا وارد شود. گاهي بسياري را درگير مي‏کند و گاه مي‏شود مهم‏ترين مساله يک نفر؛ «سوال».

پرسش‏هاي کوتاه و بلند ما- حتما- در هر حوزه‏اي سرک مي‏کشند. به خصوص اگر صاحب ذهني پويا باشيد، سوال‏ها، موضوعات متنوعي را در برمي‏گيرند. براي ذهن‏ها که نمي‏شود ديوار و حصار تعريف کرد. معمولاً سوال‏هاي ديني و قرآني، ابهامات و شبهات ايجاد شده از نمونه‏هاي چالش برانگيز و جذابي است که مطرح مي‏شود. به همين دليل از اين پس، در ويژه‏نامه «همشهري آيه» پرسش‏هايي را مشاهده مي‏کنيد که در حوزه علوم قرآني- اسلامي مطرح مي‏شوند و پاسخ‏هايي را مي‏خوانيد که شايد روزي روزگاري به دردتان بخورد. البته اگر در اين بين پرسشي جا ماند يا سوال ناگفته‏اي به ذهنتان رسيد، بي‏کار نمانيد! منتظر نظرات شما هستيم.

در کتاب‏هاي لغت عربي عدد هفت را (همچون عدد هزار در فارسي) نمادي از کثرت و فراواني مي‏دانند.

علت تکرار عدد هفت در قرآن چيست؟ اين عدد 24 بار به بهانه‏هاي مختلف در قرآن تکرار شده.

ابتدا بد نيست بدانيد که عدد هفت از گذشته‏هاي دور مورد توجه اقوام مختلف جهان بوده و در تاريخ هم نمونه‏هاي آن بسيار مطرح شده؛ مثلا قوم « سومر» قديمي‏ترين قومي بودند که به اين عدد توجه خاص داشتند. آنان متوجه سيارات هفتگانه شدند- آنچه امروز هم از کرات منظومه شمسي با چشم غيرمسلح ديده مي‏شود. و به پرستش آنها پرداختند.

از جمله مواردي که عدد هفت در آنها به کار رفته و شما هم حتماً شنيده‏ايد، مي‏توان به اينها اشاره کرد؛ تقسيم جهان به هفت اقليم، هفت طبقه زمين، هفت طبقه آسمان، هفت طبقه جهنم، هفت فرشته مقدس در بني‏اسرائيل و... همه اينها به علاوه بعضي افسانه‏ها نشان مي‏دهند که عدد هفت هميشه مورد توجه بشر بوده است.

معادل هفت در عربي واژه‏هاي «سبع» و «سبعه» است که در احاديث و روايات هم کثرت قابل اعتنايي دارد؛ هفت سلام قرآني، هفت بار طواف بر گرد خانه کعبه، هفت طبقه جهنم، هفت بار تطهير در قوانين طهارت، هفت عضوي که در سجده بايد روي زمين باشد، هفت شبانه روز بلاي قوم عاد، بازخواست مردم از هفت چيز در قيامت و تقسيم‏بندي عمر فرزندان به سه هفت سال. (دوره اول: دوره سيادت و سروري، دوره دوم: دوره اطاعت و فرمانبرداري و دوره سوم: دوره مشورت و همراهي)

در قرآن هم 20 بار واژه «سبع» و چهار بار واژه «سبعه» به کار رفته و به بعضي از عددها مانند سه، هفت، 70 و 40 توجه ويژه‏اي شده است. به اعتقاد کارشناسان، کاربرد هر يک از اين عددها حکمتي دارد که بعضي را قرآن و روايات يادآور شده و بعضي را هم علوم جديد کشف کرده است.

در کتاب‏هاي لغت عربي عدد هفت را (همچون عدد هزار در فارسي) نمادي از کثرت و فراواني مي‏دانند. شايد انتخاب عدد هفت براي کثرت به خاطر بسياري از امور هفتگانه ثابت در جهان هستي باشد؛ همچون يک دوره کامل هفت روزه زمان (يک هفته). به همين دليل اين شماره صرفا يک عدد رياضي نيست، بلکه نشانه کمال يک چيز است.

با يکي دو مثال، مي‏توان نشانه اکمال بودن اين عدد را در قرآن بيشتر و بهتر بشناسيم؛«ولو انّما في الارض من شجره اقلام و البحر يمدّه من بعده سبعه ابحر ما نفدت کلمات‏الله انّ‏الله عزيز حکيم»‏(لقمان،‏27)

« و اگر آنچه درخت در زمين است، قلم باشد و دريا را هفت درياي ديگر به ياري آيد، سخنان خدا پايان نپذيرد. قطعاً خداست که شکست‏ناپذير حکيم است». در اين آيه، قرآن به جاي اينکه بگويد؛ مخلوقات خداوند در پهنه هستي عددي بسياربسيار بزرگ دارند، مي‏گويد؛ اگر تمام درختان روي زمين، قلم و همه درياها مرکب شود، تمام قلم‏ها مي‏شکند و از بين مي‏رود ولي حقايق عالم هستي و معلومات پروردگار هستي پايان نمي‏پذيرد. عظمت سخن آنگاه روشن‏تر مي‏شود که عدد هفت نمادي از کثرت باشد. در اين آيه براي مجسم ساختن عدد بي‏نهايت و نزديک ساختن معناي علم بي‏پايان خدا و گستردگي فوق‏العاده جهان هستي به افکار ما، از عدد زنده‏اي مانند هفت استفاده شده است.

«و ان جهنم لموعدهم اجمعين لها سبعه ابواب لکلّ باب منهم جزء مقسوم» (حجر، 43- 44)

«و قطعا وعده‏گاه همه آنان دوزخ است، (دوزخي) که براي آن هفت در است و از هر دري بخش معيني از آنان (وارد مي‏شوند).»

در اين آيات آمده که جهنم هفت در دارد. به عقيده کارشناسان علوم قرآني، بعيد نيست که عدد هفت در اينجا هم براي کثرت باشد؛ يعني جهنم درهاي بسيار و فراوان دارد و واضح است که اين تعداد در، در حقيقت به عوامل گوناگوني که انسان را به جهنم مي‏کشاند، اشاره دارد. هر چند روايات هم به اين «هفت در» اشاره کرده‏اند ولي ظاهراً درهاي جهنم به هفت در محدود نمي‏شود.

در قرآن هم 20 بار واژه «سبع» و چهار بار واژه «سبعه» به کار رفته و به بعضي از عددها مانند سه، هفت، 70 و 40 توجه ويژه‏اي شده است. به اعتقاد کارشناسان، کاربرد هر يک از اين عددها حکمتي دارد که بعضي را قرآن و روايات يادآور شده و بعضي را هم علوم جديد کشف کرده است.

- هفت سلام قرآني

اهميت ويژه عدد هفت را برشمرديم. بد نيست بدانيد که در قرآن کريم هم هفت «سلام» مطرح شده. با آنها آشنا شويد:

- سلام قولا من ربّ رحيم (يس، 58)
- سلام علي ابراهيم (صافات، 109)
- سلام علي نوح في العالمين (صافات، 79)
- سلام علي موسي و هرون (صافات، 120)
- سلام علي ء‏ال ياسين (صافات، 130)
- سلام عليکم طبتم (زمر، 73)
- سلام هي حتي مطلع الفجر (قدر، 5)

منابع: لغت‏نامه دهخدا، خصال(شيخ صدوق)، سفينه البحار(شيخ عباس قمي)، لسان العرب(ابن منظور)، تفسير نمونه(آيت‏الله مکارم شيرازي و ديگران)، تفسيرالميزان(علامه طباطبائي).

سيد مهرزاد موسوي

 

راز عدد هفت در قرآن چیست؟

راز عدد هفت در قرآن چیست؟


در قرآن و فرهنگ اسلامى به برخى از عددها ، عنایت و توجه خاص شده است که از آن جمله مى توان به عددهاى «سه » ، «هفت » ، «هفتاد» ، «چهل » و .. . اشاره کرد . کاربرد هر یک از این ها حکمتى دارد که برخى را قرآن و روایات یادآور شده و برخى را نیز علوم جدید کشف کرده است . حکمت عدد هفت نیز تا حدودى بیان شده است .
در قرآن و فرهنگ اسلامى به برخى از عددها ، عنایت و توجه خاص شده است که از آن جمله مى توان به عددهاى «سه » ، «هفت » ، «هفتاد» ، «چهل » و .. . اشاره کرد . کاربرد هر یک از این ها حکمتى دارد که برخى را قرآن و روایات یادآور شده و برخى را نیز علوم جدید کشف کرده است . حکمت عدد هفت نیز تا حدودى بیان شده است .


شماره هفت از دیرباز مورد توجه اقوام مختلف جهان بوده است ; قوم «سومر» قدیمى ترین قومى بوده که به آن توجه کرده است . آنان متوجه سیارات هفتگانه ـ آنچه امروز نیز از کرات منظومه شمسى با چشم غیرمسلح دیده مى شود ـ شدند و به پرستش آن ها پرداختند.
از جمله مواردى که عدد هفت در آن ها به کار رفته عبارتند از : 1 . ایام هفته 2 . تقسیم جهان به هفت اقلیم 3 . هفت طبقه زمین 4 . هفت طبقه آسمان 5 . هفت فرشته مقدس در نظر بنى اسرائیل .
همه این ها و موارد بسیارى دیگر که بعضى در افسانه هاى دیرین و سایر شؤون تمدنى بشر دیده شده ، نمایانگر اهمیت فوق العاده این عدد در نظر اقوام مختلف است .


عدد هفت در امور دینى :

معادل هفت در عربى واژه هاى «سبع و سبعه » مى باشد .

کثرت کاربرد این شماره در امور مذهبى نمایانگر اهمیت ویژه آن در این راستا است .

از جمله کاربردهاى دینى عدد هفت عبارتند از :

1 . هفت فرشته مقدس در نظر بنى اسرائیل 2 . هفت بار طواف بر گرد کعبه 3 . هفت طبقه جهنم 4 . هفت درب جهنم 5 . هفت سلام در قرآن ـ که عبارتند از : 1 . «سلم قولا من ربّ رحیم »(یس ،58) 2 . «سلم على ابرهیم »(صافات ، 109) 3 . «سلم على نوح فى العلمین »(صافات ، 79) 4 . «سلم على موسى و هرون »(صافات ، 120) 5 . «سلم على ءال یاسین »(صافات ، 130) 6 . «سلم علیکم طبتم »(زمر ، 73) 7 . «سلم هى حتى مطلع الفجر»(قدر ، 5) 6 . هفت بار تطهیر در قوانین طهارت 7 . هفت عضوى که در سجده باید روى زمین باشد 8 . هفت شبانه روز بلاى قوم عاد 9 . هفت شهر عشق و هفت مردان در تصوف 10 . قرّاءسبعه .

الف ) سبع و سبعه در قرآن :

این دو واژه 24 بار در قرآن به کار رفته اند ; بیست بار با واژه «سبع » و چهار بار با واژه «سبعه » که عبارتند از : «سبع سموت » (بقره ، 29 / فصلت ، 12 / طلاق ، 12 / ملک ، 3 / نوح ، 15) «السموت السبع » (اسراء ، 44 / مؤمنون ، 86) «ویقولون سبعة .. . (کهف ، 22) «و سبعة إذا رجعتم » (بقره ، 196) «سبع شداد» (یوسف ، 48) «سبعاً شداداً» (نباء ، 12) «سبع سنابل » (بقره ، 260) «سبع بقرت سمان یأکلهن سبع عجاف و سبع سنبلت خضر» (یوسف ،43 و 46) «سبع سنین » (یوسف ، 47) «سبع طرائق » (مؤمنون ، 17) «سبع لیال » (حاقّه ، 7) «سبعاً من المثانى » (حجر ،87) «سبعة ابواب » (حجر ، 44) «سبعة أبحر» (لقمان ، 27)

ب ) عدد هفت در روایات :

در روایات اسلامى نیز این شماره مورد توجه قرار گرفته است . تنها در کتاب «خصال » شیخ صدوق(رحمه الله) 116 روایت در «باب السبعة » آمده است .

به برخى از این روایات اشاره مى کنیم :
«هرکس اقرار به هفت چیز کند مؤمن است » ـ «بازخواست مردم ازهفت چیز در قیامت » ـ «وصیت به هفت چیز» ـ «محاجه امیرالمؤمنین(علیه السلام) با قوم خود در قیامت با هفت خصلت » ـ «واجبات نماز هفت چیز است » ـ وقت ، طهارت ، توجه ، قبله ، رکوع ، سجود ـ «اگر بنده اى گناه کند ، ملک موکل بر شانه راست هفت ساعت براى استغفار به او فرصت مى دهد» ـ «تقسیم بندى عمر فرزندان به سه هفت سال » (هفت سال نخست براى بازى ، هفت سال دوم براى آموزش و هفت سال سوم براى فراگیرى حلال و حرام ) ـ «کودک در هفت سال نخست آقایى مى کند و در هفت سال دوم فرمانبردار و در هفت سال سوم مشاور خانواده است » ـ «قرآن بر هفت حرف نازل شده .»


حکمت کاربرد عدد هفت در شرع مقدس :

در قرآن و فرهنگ اسلامى به برخى از عددها ، عنایت و توجه خاص شده است که از آن جمله مى توان به عددهاى «سه » ، «هفت » ، «هفتاد» ، «چهل » و .. . اشاره کرد . کاربرد هر یک از این ها حکمتى دارد که برخى را قرآن و روایات یادآور شده و برخى را نیز علوم جدید کشف کرده است . حکمت عدد هفت نیز تا حدودى بیان شده است . کتاب هاى لغت عربى آن را (همچون عدد هزار در فارسى ) نمادى از کثرت و فراوانى مى دانند ; ولى در قرآن و روایات هم به معناى کثرت و هم براى شمارش چیزى به کار رفته است .

عددى که نماد کثرت است عددى کامل و زنده است ; بر خلاف اعداد معمولى ریاضى «عدد زنده » آن است که فکر ایشان را تا بى نهایت پیش برد و واقعیت را آن چنان که هست در نظرها تجسم بخشد ; چنین عددى روح دارد و ریاضى دان و بى سواد هر دو عظمت آن را درک مى کنند . عددى را (مثلا یک ) تصور کنید که یک کیلومتر صفر جلوى آن قرار گرفته باشد ; این عدد عظمت دارد ; اما تنها ریاضى دان عظمت آن را مى شناسد ; ولى اعداد کامل و زنده را همه مى شناسند و مى توانند به ابهت و گستردگى اش اذعان کنند .

شاید انتخاب عدد هفت براى کثرت به خاطر بسیارى از امور هفتگانه ثابت در جهان هستى باشد ، همچون یک دوره کامل هفت روزه زمان (یک هفته ) از این رو ، این شماره صرفاً یک عدد ریاضى محسوب نمى شود ; بلکه عددى براى نشان دادن کمال یک چیز است ; مانند عدد چهل که یکى از حکمت هاى آن این است که رسیدن به چهل سالگى به طور معمول با کمال عقل همراه است .

اکنون به دو نمونه از آیات قرآن که عدد هفت در آن ها به همین منظور به کار رفته است ، توجه کنید :

1ـ «و لو أنّما فى الأرض من شجرة أقلم والبحر یمدّه من بعده سبعة أبحر مانفدت کلمت الله إنّ الله عزیز حکیم ; (لقمان ، 27) و اگر آن چه درخت در زمین است قلم باشد و دریا را هفت دریاى دیگر به یارى آید ، سخنان خدا پایان نپذیرد . قطعاً خدا است که شکست ناپذیر حکیم است .»

در این آیه ، قرآن به جاى این که بگوید : مخلوقات خداوند در پهنه هستى عددى بسیار بسیار بزرگ دارند مى گوید : اگر تمام درختان روى زمین ، قلم و همه دریاها مرکب شود ، تمام قلم ها مى شکند ، و ازبین مى رود ، ولى حقایق عالم هستى و معلومات پروردگار هستى پایان نمى پذیرد . عظمت سخن آن گاه روشن تر مى شود که عدد هفت نمادى از کثرت باشد ، در این آیه براى مجسم ساختن عدد بى نهایت و نزدیک ساختن معناى علم بى پایان خدا و گستردگى فوق العاده جهان هستى به افکار ما ، از عدد زنده استفاده شده است.

2ـ «و إنّ جهنم لموعدهم أجمعین لها سبعة أبوب لکلّ باب منهم جزء مقسوم ; (حجر ، 43ـ44) و قطعاً وعده گاه همه آنان دوزخ است ، ]دوزخى که براى آن هفت در است و از هر درى بخش معین از آنان وارد مى شوند[ .» در این آیات آمده که جهنم هفت در دارد ; بعید نیست که عدد هفت در اینجا نیز براى کثرت باشد ; یعنى جهنم درهاى بسیار و فراوان دارد ; و واضح است که این تعداد درها در حقیقت به عوامل گوناگونى که انسان را به جهنم مى کشاند اشاره دارد . هر چند روایات نیز به این «هفت در» اشاره کرده اند ; ولى ظاهراً درهاى جهنم به هفت در محدود نمى شود.