زندگینامه علامه علي اکبر دهخدا

1257- 1334

شادروان علی اكبر دهخدا، در سال 1257.ش در تهران به دنیا آمد. پدرش، بابا خان، از ملاكان متوسط قزوین بود كه پیش از تولد او به تهران آمد و در این شهر ساكن شد. دهخدا زبان عربی و معارف اسلامی را در محضر دو تن از استادان وقت ،شیخ غلامحسین بروجردی و حاج شیخ هادی نجم آبادی، آموخت. پس از افتتاح مدرسه‌ی سیاسی تهران، در آن مدرسه به تحصیل پرداخت و زبان فرانسه و سایر علوم و فنونی را كه در آن مدرسه تدریس می‌شد فراگرفت.
وی به عضویت سفارت ایران در بالكان درآمد و عازم بخارست شد. دهخدا دو سال در اروپا و بیشتر در وین، پایتخت اتریش، اقامت داشت. بازگشت او به ایران هم‌زمان با آغاز نهضت مشروطیت بود. زندگی او از این پس با زندگی مردم ایران و انقلاب مشروطیت گره خورد.
در این زمان روزنامه «صور اسرافیل» به مدیریت او پا گرفت. دهخدا در هر شماره مقاله‌های كوتاهی به نام «چرند و پرند» می‌نوشت. از همین زمان، واژه‌ی «دهخدا» و نیز «دخو»– كه همان دهخدا به زبان قزوینی است– به دنبال نام علی‌اكبرخان قزوینی افزوده شد.
پس از به توپ بسته شدن مجلس، دهخدا از راه باكو رهسپار اروپا شد. ابتدا، در پاریس و وین بود و سپس راهی تركیه شد. پس از فتح تهران توسط مجاهدین، به ایران آمد و به مجلس شورای ملی راه یافت. در این روزگار با بررسی «فرهنگ لاروس»، به فكر گردآوری واژگان و ضرب‌المثلهای زبان فارسی، اخبار و احادیث دینی و مانند اینها افتاد و آفرینش دو یادگار بزرگ و ماندنی او– «لغتنامه دهخدا» و «امثال و حكم»– نتیجه‌ی تلاش اوست.
پس از پایان جنگ، از كارهای سیاسی كناره گرفت و به كارهای علمی و ادبی پرداخت. او چندی «رئیس وزارت معارف» و چندی رئیس «اداره تفتیش» وزارت علمیه و حدود 17 سال رئیس مدرسه‌ی علوم سیاسی بود.
كار برجسته و انسانی دهخدا، تأسیس «جمعیت مبارزه با بی‌سوادی» بود. او فعالیت روزنامه‌نگاری خود را در روزنامه‌ها و مجلات «شفق سرخ»، «سادات»، «مهر» و «بهار» ادامه داد.
دهخدا با دكتر محمد مصدق رابطه داشت و به همین دلیل، پس از كودتای 28 مرداد، به خاطر همكاری با جبهه ملی، خانه‌نشین شد و از آن زمان تا پایان عمر، مشغول گردآوری لغتنامه بود.
وی در بامداد دوشنبه، هفتم اسفند 1334 به رحمت ایزدی پیوست و در شهر ری– در «ابن بابویه»– به خاك سپرده شد.
دهخدا در اكثر رشته‌های ادبی فعال بود. دكتر معین در مقدمه‌ی دیوان او، اشعارش را به سه دسته تقسیم می‌كند:
1- به سبك متقدمان
2- به سبك تجدد ادبی
3- اشعار مطبوعاتی

آثار علی اكبر دهخدا:
- امثال و حكم، در چهار جلد
- ترجمه دو كتاب «روح القوانین» و «عظمت و انحطاط رومیان» از منتسكیو
- فرهنگ فرانسه به فارسی
- شرحی پیرامون زندگی ابوریحان، مقارن با هزاره تولد ابوریحان (در لغتنامه، ذیل نام «ابوریحان» آمده است.)
- تصحیح و نیز تعلیقات بر دیوان شاعران گذشته از جمله دیوان ناصرخسرو، سید حسن غزنوی، حافظ، منوچهری، فرخی، مسعود سعد، سوزنی، ابن‌یمین و نیز لغتنامه‌ی فرس اسدی، «صحاح‌الفرس» و «یوسف و زلیخا»ی منسوب به فردوسی.
- مجموعه نوشته‌های او با نام «چرند و پرند» نیز به چاپ رسیده است

 

"علامه علي اکبر دهخدا"گنجینه دار زبان و ادبیات فارسی



استاد علي اکبر دهخدا از خبره‌ترين و فعال‌ترين استادان ادبيات فارسي در روزگار معاصر بود که بزرگترين خدمت به زبان فارسي در اين دوران را انجام داد.

لغت‌نامه بزرگ دهخدا که در بيش از 50 جلد به چاپ رسيده است و شامل همه لغات زبان فارسي با معناي دقيق و اشعار و اطلاعاتي درباره آنهاست و کتاب امثال و حکم که شامل همه ضرب‌المثل‌ها و احاديث و حکمت‌ها در زبان فارسي است، خود به تنهايي نشان دهنده دانش و شخصيت علمي استاد دهخدا هستند.

دهخدا به غير از زبان فارسي به زبان هاي عربي و فرانسوي هم تسلط داشت.

دهخدا علاوه بر اين که دانشمند و محقق بزرگي بود، مبارز جدي و کوشايي نيز در انقلاب مشروطه محسوب مي‌شد. او مبارزه را نيز از راه نوشتن ادامه مي‌داد و مطالب خود عليه رژيم مستبد قاجار را در روزنامه «صوراسرافيل» که از روزنامه‌هاي پرفروش و مطرح آن زمان بود چاپ مي‌کرد.

لغت‌نامه که بزرگترين و مهمترين اثر دهخدا محسوب مي‌شود 45 تا 50 سال از وقت دهخدا را گرفت. يعني سال‌ها بيش از آنچه که حکيم ابوالقاسم فردوسي صرف شاهنامه خود کرد. لغت‌نامه فقط گنجينه‌اي گرانبها براي زبان فارسي است، بلکه معاني و تفسيرات و شروح تاريخي بسياري از کلمات عربي را نيز داراست.

علي اکبر دهخدا سال 1297 ه.ق ( 1257 خورشيدي) در تهران متولد شد. گر چه اجدادش قزويني بودند، ولي پدرش «خان بابا خان» که از ملاکان متوسط قزوين بود، پيش از ولادت وي از قزوين به تهران آمد و در اين شهر اقامت گزيد. ده ساله بود که پدرش فوت کرد و فردي به نام ميرزا يوسف خان قيم او شد. دو سال بعد ميرزا يوسف خان نيز در گذشت و اموال پدر دهخدا به فرزندان يوسف خان رسيد.

در آن زمان يکي از فضلاي عصر به نام شيخ غلامحسين بروجردي از دوستان خانوادگي دهخدا کار تدريس او را به عهده گرفت و دهخدا تحصيلات قديمه را نزد وي آموخت. وي مردي مجرد بود، و حجره اي در مدرسه حاج شيخ‌هادي (در خيابان شيخ‌هادي کنوني) داشت که در آن به تدريس زبان عربي و علوم ديني مشغول بود. استاد دهخدا غالباً اظهار مي‌کرد که هر چه دارد، در نتيجه تعليم آن بزرگ مرد بوده است. بعدها که مدرسه سياسي در تهران افتتاح شد، دهخدا در آن مدرسه مشغول تحصيل شد و با مباني علوم جديد و زبان فرانسه آشنا شد.معلم ادبيات فارسي آن مدرسه محمد حسين فروغي، موسس روزنامه «تربيت» و پدر ذکاء‌الملک فروغي بود که گاهي اوقات، تدريس کلاس ادبيات را به عهده دهخدا مي‌گذاشت. چون منزل دهخدا در جوار منزل مرحوم آيت الله حاج شيخ‌هادي نجم آبادي بود؛ وي از اين حسن جوار استفاده کامل مي‌برد و با وجود صغر سن مانند اشخاص سالخورده از محضر آن بزگوار بهره‌مند مي‌گشت. در همين ايام به تحصيل زبان فرانسه پرداخت و پس از درس خواندن در آن مدرسه، به خدمت وزارت امور خارجه در آمد. سال 1281 شمسي هنگامي که 24 سال داشت، معاون الدوله غفاري که به وزير مختاري ايران در کشورهاي بالکان منصوب شده بود، دهخدا را با خود به اروپا برد و استاد حدود دو سال و نيم در اروپا و بيشتر در وين پايتخت اتريش اقامت داشت. وي در آنجا فراگيري زبان فرانسه و معلومات جديد را تکميل کرد.

مراجعت دهخدا به ايران مقارن با آغاز دوران مشروطيت بود. حدود سال 1325 هجري قمري (نهم خرداد 1286 هجري شمسي) با همکاري مرحوم جهانگيرخان و مرحوم قاسم خان، روزنامه «صوراسرافيل» را منتشر کرد. اين روزنامه از جرايد معروف و مهم صدر مشروطيت بود. جذاب‌ترين قسمت آن روزنامه ستون فکاهي بود که با عنوان «چرند و پرند» به قلم استاد و با امضاي «دخو» نوشته مي‌شد. سبک نگارش آن در ادبيات فارسي بي‌سابقه بود و مکتب جديدي را در عالم روزنامه‌نگاري ايران و نثر معاصر پديد آورد. وي مطالب انتقادي و سياسي را با روش فکاهي طي مقالات خود در آن زمان منتشر مي‌کرد. پس از تعطيلي مجلس شوراي ملي در دوره محمد علي شاه، آزاديخواهان ناچار از کشور خارج شدند. دهخدا نيز به استانبول و از آنجا به اروپا رفت.

وي در پاريس با علامه قزويني معاشر بود. سپس به سوئيس رفت و در «ايوردن» سوئيس نيز سه شماره از «صوراسرافيل» را به کمک ميرزا ابوالحسن خان پيرنيا (معاضد الدوله) منتشر کرد. آنگاه دوباره به استانبول رفت و در سال 1327 هجري قمري با مساعدت جمعي از ايرانيان مقيم ترکيه، روزنامه «سروش» را به زبان فارسي منتشرکرد.

در دوران جنگ جهاني اول ـ که از سال 1914 تا 1918 ميلادي به طول انجاميد ـ دهخدا در يکي از روستاهاي چهارمحال بختياري منزوي بود و پس از جنگ به تهران باز گشت؛ از کارهاي سياسي کناره گرفت و به خدمات علمي و ادبي و فرهنگي مشغول شد. مدتي رياست دفتر وزارت معارف، رياست تفتيش وزارت عدليه، رياست مدرسه علوم سياسي و سپس رياست مدرسه عالي حقوق و علوم سياسي تهران به او محول شد، تا اين که سه چهار روز قبل از شهريور 1320 و خلع سلطنت رضاخان، از رياست آنجا معزول شد و از آن زمان تا پايان حياتش بيشتر به مطالعه و تحقيق و تحرير مصنفات گرانبهاي خويش مشغول بود.

دهخدا گاه براي تفنن، شعر نيز مي‌سرود؛ اما شاعري حرفه اصلي او نبود. منظومه‌هاي معدودي از او توسط دکتر محمد معين گردآوري شده است.

دکتر محمد معين، اشعار دهخدا را به دو دسته تقسيم مي‌کند که عبارتست از:نخست،اشعاري که به سبک متقدمان سروده است و بعضي از آنها داراي جزالت (فصاحت) و استحکامي است که تشخيص آنها از گفته‌هاي شعراي قديم دشوار مي‌نمايد.دوم: اشعاري است که در آنها تجدد ادبي به کار رفته است. بسياري از اديبان معاصر، مسمط «يادآر ز شمع مرده ياد آر» دهخدا را نخستين نمونه شعر نو به شمار مي‌آورند. دهخدا شعر «ياد آر ز شمع مرده ياد آر» را در يادبود ميرزا جهانگير خان شيرازي، مدير روزنامه «صوراسرافيل» سرود.

اي مرغ سحر، چو اين شب تار

بگذاشت ز سر سياهکاري

و ز نفخه روح بخش اسحار

رفت از سر خفتگان خماري

بگشود گره ز زلف زر تار

محبوبه نيلگون عماري

يزدان به کمـال شد پديدار

و اهريمن زشت خو حصاري

‏ياد آر ز شمع مرده ياد آر

اي مونس يوسف اندر اين بند

تعبير عيان چو شد تو را خواب

دل پر ز شعف، لب از شکر خند

محسود عدو به کام اصحاب

رفتي بر يار خويش و پيوند

آزاد‌تر از نسيم و مهتاب

زان کو همه شام با تو يک چند

در آرزوي وصال احباب

اختر به سر شمرده يار آر

چون باغ شود دوباره خرم

اي بلبل مستمند مسکين

وز سنبل و سوري و سپرغم

آفاق نگارخانه ي چين

گل سرخ و به رخ عرق ز شبنم

تو داده ز کف قرار و تمکين

زان نو گل پيش رس که در غم

ناداده به نار شوق تسکين

‏از سردي دي، فسرده يار آر

اي همره تيه‌پورعمران

بگذشت چو اين سنين معدود

وان شاهد نغز بزم عرفان

بنمود چو وعد خويش مشهود

وز مذبح زر چو شد به کيوان

هر صبح شميم عنبر و عود

زان کو به گناه قوم نادان

در حسرت روي ارض موعود

‏‏بر باديه جان سپرده، يادآر

چون گشت ز نو زمانه آباد

اي کودک دوره‌ي طلايي

وز طاعت بندگان خود شاد

بگرفت ز سر خدا، خدايي

نه رسم ارم، نه اسم شداد

گل بست زبان ژاژ خايي

زان كس كه ز نوك تيغ جلاد

ماخوذ بجرم حق‌ستايي

تسنيم وصال خورده، يادآر


مبارزات سياسي

وقتي دهخدا از سفر بالکان بازگشت، انقلاب مشروطه کم و بيش آغاز شده بود. او که هميشه به فکر پيشرفت و ترقي مملکت خود بود، انقلاب مشروطه را راه مناسبي براي رسيدن به اين هدف مي‌ديد. او در آغاز ورود به ايران، از طرف امين الضرب مهدوي به عنوان معاون و مترجم «موسيو دوبروک» مهندس بلژيکي اداره شوسه خراسان، استخدام شد. از همين زمان ديگران از نامه‌هاي اداري و نحوه کار دهخدا، استعدادهاي او ـ خصوصا استعدادش در نويسندگي را شناخته بودند.

شش سال بعد، دهخدا از طرف ميرزا جهانگير خان شيرازي و ميرزا قاسم خان تبريزي به عنوان نويسنده‌اي در روزنامه صوراسرافيل، به تهران دعوت شد. ورود دهخدا به روزنامه صوراسرافيل در واقع آغاز فعاليت هاي سياسي دهخدا بود.

روزنامه صوراسرافيل که در حقيقت يک هفته نامه بود، نه ماه پس از اعلام مشروطيت، روز پنج شنبه هفدهم ربيع الاول سال 1325 قمري در محل کتابخانه تربيت واقع در خيابان ناصري تهران منتشر شد.

«صوراسرافيل» يکي از اساسي‌ترين سلاح‌هاي مشروطه‌خواهان بود که تيراژ هر شماره آن حدود بيست و چهار هزار نسخه بود. اين روزنامه به طرزي ماهرانه براي اولين بار در ايران توانسته بود طنز و اخبار و مقالات سياسي و نيازهاي مردم آن زمان را به طرزي دلپذير و مردم پسند در قالب يک روزنامه چاپ کند. شايد اين اولين روزنامه ايران بود که مردم کوچه و بازار نيز آن را مي‌خواندند. آن زمان مردم تهران به غير از شاهنامه خواني و افسانه گويي و کارهايي از اين قبيل سرگرمي ديگري به نام روزنامه خواندن نيز داشتند. مردم دسته دسته مي‌نشستند و با شور و شوق از کودکان روزنامه فروش روزنامه اي را مي‌خريدند که هم نيازها و مشکلاتشان را مطرح مي‌کرد و هم مايه تفريحشان بود.

از ميان مطالب اين روزنامه آنچه بيش از همه طرفدار داشت و باعث شهرت روزنامه شده بود، ستوني به نام «چرند و پرند» بود که با امضاي «دخو» به چاپ مي‌رسيد و نويسنده آن دهخدا بود. نوشته‌هاي دهخدا در ستون چرند و پرند از دو نظر قابل توجه است: اولاً سبک نوشتار دهخدا در اين مقالات، که مي‌توان آن را سبک جديدي در نگارش فارسي دانست و بنا به تاييد بسياري از مورخان، سبک نگارش او در

«چرند و پرند» سبکي کاملا نو بود و بسياري از نوشته‌هاي امروزي برگرفته از آن سبک هستند. هم چنين استدلال‌ها و طعنه‌هاي سياسي دهخدا در دفاع از مشروطه در نوع خود بي‌نظير بود و تاثير زيادي در طرفداري مردم از حکومت مشروطه داشت.

طرفداري دهخدا از مشروطه خواهان تا به آنجا بود که وقتي کودتاي 28 امرداد به پيروزي رسيده بود وسربازان شاه به دنبال دکتر فاطمي مي‌گشتند تا او را دستگير کنند، به خانه دهخدا ريختند و خانه او را براي پيدا کردن دکتر فاطمي به هم ريختند و چون او را نيافتند، دهخدا را بازداشت کردند و با شکنجه‌هاي بسيار سعي کردند تا حرفي از زير زبان آن پيرمرد بيرون بکشند. سرانجام نيز چون به نتيجه اي نرسيدند پيکر نيمه جان او را در دالان خانه‌اش رها کردند و سرانجام علي اکبر دهخدا هفتم اسفند 1324در سن هفتادوهفت سالگي جان به جان آفرين تسيلم کرد

 

استاد فقيد و يگانه زبان ادب فارسي، علي اكبر دهخدا
عمر بسيار ببايد پدر پير فلک را

تا اگر مادر گيتي چو تو فرزند بزايد



بزرگداشت استاد فقيد و يگانه زبان ادب فارسي،علي اكبر دهخدا

علي اکبر دهخدا در حدود سال 1297 ه.ق. در تهران متولد شد. هنگاميکه يک سال بيش نداشت، پدرش وفات يافت و وي زير نظر توجهات مادر خود به تحصيل ادامه داد. در آن زمان يکي از فضلاي عصر به نام شيخ غلامحسين بروجردي براي تعليم و تربيت دهخدا تعيين شد و وي زبان عربي و علوم ديني را نزد اين استاد بزرگوار آموخت. مرحوم دکتر محمد معين نقل مي کند: « استاد دهخدا اغلب اظهار مي کردند که هر چه دارند بر اثر تعليم آن بزرگوار است.» چند سال بعد که مدرسه سياسي در تهران تأسيس شد، دهخدا در آن مدرسه به تحصيل پرداخت و زبان فرانسه را در اين مدرسه آموخت.

فعاليتها:

همزمان با آغاز مشروطيت، وي با همکاري مرحوم جهانگيرخان و مرحوم قاسم خان، روزنامه معروفصور اسرافيل را منتشر کرد که از جرايد بنام و مهم صدر مشروطيت بود. جذاب ترين قسمت اين روزنامه يک ستون طنز بود که تحت عنوان «چرند و پرند» به قلم دهخدا و با امضاي «دخو» نوشته مي شد. سبک نگارش اين ستون در ادب فارسي بي سابقه بود و مکتب جديدي را در عالم روزنامه نگاري و نثر معاصر فارسي پديد آورد.

دهخدا با شجاعت و جسارت تمام همه مفاسد اجتماعي و سياسي آن روزگار را با روش طنز در آن مقالات منتشر مي کرد. وي يکي از بنيانگذاران طنز در ايران است. مقالات او آتش در جان مستبدان و درباريان مي انداخت. نمونه اي از طنز اين بزرگمرد سياست و فرهنگ ايران را مي خوانيم:

گفت: نخور! عسل و خربزه با هم نمي سازند، و خورد. يک ساعت ديگر، طرف را ديد مثل مار به خودش مي پيچيد. گفت: نخور! اين دو با هم نمي سازند. گفت: حالا که اين دو با هم ساخته اند که من را از ميان بردارند.

مقالات طنز آميز دهخدا به خاطر آنکه به زبان مردم کوچه و بازار نوشته شده و به خدمت همان مردم در آمده بود و دردها و نيازهاي آنان را باز مي گفت در قلب مردم نفوذ بسيار کرده بود و خوانندگان بسيار داشت. صور اسرافيل مهمترين روزنامه دوره اول مشروطيت در ايران بود.

پس از درگذشت «مظفرالدين شاه» و به روي کار آمدن«محمد علي ميرزا» و مخالفت وي با مشروطيت و آزاديخواهان به دستور وي مجلس به توپ بسته شد و جمعي از آزاديخواهان تبعيد و دستگير شدند و دهخدا که جز گروه آزاديخواهان بود به پاريس تبعيد شد. وي در آنجا و سپس در سوئيس به انتشار مجدد روزنامه صوراسرافيل دست زد. هر نسخه آن به گوشه اي از دنيا ميرفت و مرکز نشر صوراسرافيل، به مرکز مراجعات ايرانيان مشروطه طلب تبديل شده بود.

پس از تبعيد محمد علي ميرزا، دهخدا به استدعاي مشروطه طلبان به ايران آمد و به عنوان نماينده به مجلس شوراي ملي راه يافت.

در دوران جنگ جهاني اول، دهخدا در يکي از روستاهاي چهارمحال بختياري ايران سکونت داشت و پس از پايان جنگ به تهران بازگشت و از امور سياسي کناره گرفت و به کارهاي علمي و فرهنگي مشغول شد و تا پايان عمر پر ثمر خويش، به مطالعه و پژوهشهاي خود ادامه داد.


آثار وي:

استاد علی اکبر دهخدا از خبره ترین و فعال ترین استادان ادبیات فارسی در روزگار معاصر است که بزرگترین خدمت به زبان فارسی در این دوران را انجام داده است. لغت نامه بزرگ دهخدا که در بیش از پنجاه جلد به چاپ رسیده است و شامل همه لغات زبان فارسی با معنای دقیق و اشعار و اطلاعاتی درباره آنهاست و کتاب امثال و حکم که شامل همه ضرب المثل ها و احادیث و حکمت ها در زبان فارسی است خود به تنهایی نشان دهنده دانش و شخصیت علمی مرحوم استاد دهخدا مي باشند.
«لغت نامه» دهخدا يکي از آثار ارزنده اوست که حاصل بيش از چهل سال زحمات شبانه روزي او مي باشد. اين کتاب در بيست و شش هزار و چهار صد و هفتاد و پنج صفحه سه ستوني به قطع رحلي با تعداد شش هزار دوره، امروز در دسترس فارسي زبانان است.

حدود نيمي از کتاب لغت است با معني و شاهد و نيم ديگر آن اعلام تاريخي و جغرافيايي است. اين اثر بزرگ حاوي کليه لغات فرهنگهاي خطي و چاپي فارسي و عربي است و در نقل آنها بسياري از غلط هاي گذشتگان تصحيح شده است و بسياري از لغات ترکي، مغولي، هندي، فرانسوي، انگليسي، آلماني، روسي، ....... متداول در زبان فارسي نيز در اين فرهنگ آمده است. براي صحيح خوانده شدن لغات در جلوي هر کلمه حروف حرکت دار به کار رفته است. علاوه بر اين مزايا، يک دوره مفصل دستور زبان فارسي نيز در لغتنامه آمده است.



چاپ لغت نامه نخست در سال ۱۳۱۹ در چاپخانه بانك ملي آغاز و يك جلد آن در ۴۸۶ صفحه به چاپ رسيد و مدتي متوقف شد، سپس مجلس شوراي ملي عهده دار چاپ لغت نامه بود و چون لغت نامه به دانشگاه تهران منتقل شد، چاپخانه دانشگاه به تنهايي عهده دار چاپ شد كه هم اكنون هم ادامه دارد.

محل فعلي لغت نامه در شميران جنب باغ فردوس مستقر است و اين مؤسسه توانسته لغت نامه دهخدا را در ۲۲۲ جزوه شامل حدود بيست و هفت هزار صفحه چاپ و در اختيار علاقه مندان و محققان ايران و پژوهشگران جهان قرار دهد.


از ديگر نوشته هاي علامه دهخدا مي توان به آثار زير اشاره کرد:

1. امثال و حکم

2. ترجمه عظمت و انحطاط روميان

3. ترجمه روح القوانين

4. فرهنگ فرانسه به زبان فارسي

5. ابوريحان بيروني

6. تعليقات بر ديوان ناصر خسرو

7. ديوان سيد حسن غضنوي

8. تصحيح ديوان حافظ

9. تصحيح ديوان منوچهري

10. تصحيح ديوان فرخي

11. تصحيح ديوان مسعود سعد

12. تصحيح ديوان سوزني

13. تصحيح لغت فرس اسدي

14. تصحيح صحاح الفرس

15. تصحيح ديوان ابن يمين

16. تصحيح يوسف و زليخا

17. مجموعه مقالات

18. پندها و کلمات قصار

19. ديوان دهخدا



رحلت:

سرانجام علامه دهخدا در ساعت شش و ربع بعد از ظهر روز دوشنبه هفتم اسفندماه 1334 هجري شمسي در خانه مسکوني خويش به رحمت ايزدي پيوست. جنازه آن مرحوم به شهر ري مشايعت و در ابن بابويه در مقبره خانوادگي مدفون گرديد.

و به حق در مرگ وي بايد گفت:

از شمار دو چشم يک تن کم

و زشمار خرد هزاران بيش



منبع: مقدمه لغت نامه دهخدا / به قلم گروهي از نويسندگان زيرنظر
دکتر معين و دکتر سيد جعفر شهيدي